Δρόμοι του θανάτου, δρόμοι της ζωής

Δρόμοι του θανάτου, δρόμοι της ζωής
του Σάββα Μιχαήλ

Παρέμβαση στην παρουσίαση του βιβλίου του Θάνου Χαμπεσή «Αιρετικοί», άγιοι ή άνθρωποι;, Καφέ Φλοράλ, 4 Οκτωβρίου 2010

«Αιρετικοί» - με εισαγωγικά- άγιοι ή άνθρωποι; αναρωτιέται ο τίτλος του βιβλίου του Θάνου Χαμπεσή (ΘΧ), με τα βιογραφικά σχεδιάσματα ανθρώπων εκτός ορίων του κόσμου τούτου, ανθρώπων ων ουκ ήν άξιος ο κόσμος. Το ερωτηματικό με το οποίο τελειώνει ο τίτλος, ίσως τα λέει όλα. Δεν αφορά τόσο τους ίδιους τους βιογραφούμενους. Είναι κυρίως ένα πύρινο ερωτηματικό που οι βιογραφούμενοι απευθύνουν στον κόσμο, στα θύματά του, στους θύτες και προπαντός στους ανυπόταχτους και τους εξεγερμένους. Με την ύπαρξή τους βάζουν σε διερώτηση όλους τους κανόνες και τις συμβάσεις που θεσπίζει το παρόν βάρβαρο κοινωνικό χάος των κεφαλαιοκρατών και των εξουσιαστών για να παρουσιάζεται σαν «κόσμος».

Από αυτή την άποψη, δεν μπορούν να γίνουν οι ίδιοι κανόνας ζωής για τους άλλους, υπόδειγμα, πρότυπο προς μίμηση. Αρνούνται να γίνουν ιδεότυπος ή φολκλόρ.

Οι βιογραφούμενοι δεν ανήκουν στο περιθώριο του κόσμου. Αντίθετα είναι εκείνοι που μας καλούν να πετάξουμε τον παρόντα κόσμο στο περιθώριο και στον θρυλικό σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας.

Είναι «αιρετικοί»; Μόνο για όσους υποτάσσουν την ζωή στο δόγμα.

Άγιοι; Ναι, ακόμα και για τους άθεους. Προπαντός γι’ αυτούς.

Άνθρωποι; Κάθε ορισμός του ανθρώπου αξίζει να συνοδευτεί με ένα ερωτηματικό.

Μερικούς τους γνωρίσαμε από τα βιβλία ή γράψαμε γι’ αυτούς: ο πρωτοπόρος ποιητής και τροτσκιστής μέχρι θανάτου Νικόλας Κάλας ή Καλαμάρης ή Ράντος ή Σπιέρρος, ο κυριολεκτικά αιθεροβάμων Γιώργος Μακρής… Πολλούς, όμως, πολλοί από μας τους γνωρίσαμε πλάι μας, μας μίλησαν, τους μιλήσαμε, τους αγγίξαμε, τους ακούσαμε και τους ακούμε ακόμα: είναι ο προλετάριος μπαρμπα-Γιάννης Ταμτάκος που η σφαίρα των χωροφυλάκων του τρύπησε πέρα για πέρα την γλώσσα στην Γενική Απεργία του 1936 στη Θεσσαλονίκη χωρίς να καταφέρει να τον κάνει να σταματήσει να μιλά για το δίκιο και να δρα για την επανάσταση μέχρι τα βαθειά του γερατειά ΄ είναι η συντρόφισσα Κατερίνα Γώγου, ποιήτρια και ποίημα του λόγου, της δράσης, του θεάτρου, του κινηματογράφου, της ζωής και προπαντός λαμπρή πρωταγωνίστρια της οδύνης΄ είναι ο καβαλάρης τ’ ουρανού Νικόλας Άσιμος κι ο πρίγκιπας Παύλος Σιδηρόπουλος…

Παίρνοντας στα χέρια το βιβλίο του ΘΧ είναι σαν να παίρνεις ένα ψυχοχάρτι με ονόματα αγαπημένων χαμένων οικείων προσώπων. Υπάρχουν, όμως, εδώ, όπως είναι φυσικό, μεγάλες διαφορές από τα ψυχοχάρτια των πιστών ή άπιστων χριστιανών. Πρώτον, τα τελευταία έχουν πάνω –πάνω ένα σταυρό. Εδώ, αντίθετα, θα ταίριαζε να μπουν σταυρωτές η κόκκινη κι η μαύρη σημαία, όπως τότε, στον αθάνατο Μάη του ’68, πάνω σε όλα τα κατειλημμένα εργοστάσια, όλους τους κατειλημμένους χώρους δουλειάς και σπουδής στην επαναστατημένη Γαλλία. Δεύτερο, στα ψυχοχάρτια γράφονται ονόματα νεκρών. Εδώ, αντίθετα, παρουσιάζονται οι ολοζώντανες μορφές εκείνων που είπανε και επιμένουν να λένε ΟΧΙ στο καθημερινό θάνατο, στον οποίο μας καταδικάζει μια ταξική κοινωνία εκμετάλλευσης, καταπίεσης, εξευτελισμού και μοναξιάς ανθρώπου από άνθρωπο. Το Όχι αυτό μια εξέγερση της ζωής ενάντια στο θάνατο, ένα όχι μέχρι θανάτου τραγουδούν κι οι στίχοι του Νικόλα Άσιμου

Άμα θα ’ρθει η ώρα να ψυχορραγείς

Κέντα ρυθμούς ζωής…

Τίποτα, ούτε κι ο θάνατός τους, σε άγριες συνθήκες τις πιο πολλές φορές, δεν μπορεί να αφανίσει το αίτημα ζωής με το οποίο ταυτίστηκαν.

Σωστά η Κατερίνα Γώγου, (βλ. σελ. 254), αποκαλούσε δολοφονία τον απαγχονισμό του Άσιμου και το θάνατο από overdose του Σιδηρόπουλου:

Ελεύθερος σκοπευτής ήταν ο Νικόλαος Άσιμος

Τον δολοφόνησαν.

Τον Παύλο Σιδηρόπουλο το ίδιο.

Η μόνη επιζώσα είμαι εγώ… για να δω εγώ…

Η Κατερίνα Γώγου, στην συνέντευξή της στον Δημήτρη Γκιώνη, όπως θυμίζει ο ΘΧ στο βιβλίο του (σελ. 245), σ’ αυτό ακριβώς το εκ βαθέων αίτημα ζωής σε ένα κόσμο που δολοφονεί τους ποιητές έβλεπε την ανάγκη, την πηγή και την ταύτιση της ποίησης και της επιβίωσής της:

Άρχισα να γράφω έτσι για τον εαυτό μου, από αγανάκτηση για το κακό και από αγάπη για τον άνθρωπο και την ζωή. Αισθανόμουνα μια μουγκαμάρα. Επικοινωνία από πουθενά, από τίποτα. Είχαν πονέσει οι μασέλες μου από το να μη μιλάω. Κι όταν άρχισα να γράφω, νόμισα ότι θα σπάσει το στυλό. Τόσο πάθος είχα γι’ αυτά που ήθελα να πω. Δεν ξέρω πως γράφουν οι άλλοι. Εγώ ζούσα κι έγραφα.

Το να επιζείς, όμως, είναι το ίδιο με το να ζεις; Για να δανειστούμε τα λόγια της Κατερίνας Μάτσα (σελ. 258), η Κατερίνα Γώγου «είχε κάθε λόγο να ζήσει και κάθε λόγο να πεθάνει». Κι αυτή και οι δολοφονημένοι φίλοι της βαδίσανε τους δρόμους του θανάτου αναζητώντας τους δρόμους της ζωής.

Μπήκαν σαν τους Τρεις Παίδες στο καμίνι των Ναβουχοδονοσόρων. Μαζί με όλους τους άλλους που σκιαγραφούνται στο βιβλίο του ΘΧ, είναι, όπως θα έλεγε ο Ανδρέας Εμπειρίκος, της Μη Συμμορφώσεως οι Άγιοι.

Επιμένουμε ιδιαίτερα στους τρεις -την Κατερίνα Γώγου, το Νικόλα Άσιμο, τον Παύλο Σιδηρόπουλο- που σημάδεψαν τις γενιές που πριν και μετά την κατάρρευση της χούντας, στις δεκαετίες του ’70 και του ’80, ήπιανε μέχρι την τελευταία σταγόνα το ποτήρι της ανατρεπτικής έξαψης, της επαναστατικής προσδοκίας και της πικρότατης διάψευσης.

Στις 6 Δεκεμβρίου 1990, ο Παύλος Σιδηρόπουλος βρέθηκε νεκρός. Σχεδόν δύο δεκαετίες μετά, στις 6 Δεκεμβρίου 2008, στα διαρκώς εξεγερμένα και διαρκώς πολιορκημένα Εξάρχεια, έπεφτε νεκρός από τις σφαίρες των «ειδικών φρουρών» του νόμου και της τάξης ένα δεκαπεντάχρονο παιδί, ο Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος. Το τι ακολούθησε είναι Ιστορία κα μάλιστα αναπάντεχη. Μια Ιστορία που δεν τέλειωσε. Η εξέγερση του Δεκέμβρη συνεχίζει να τρομάζει σαν εφιάλτης τους αφέντες, την ώρα αυτή της χρεοκοπίας του συστήματός τους.

Τότε, τον Δεκέμβρη εκείνο, όταν τα πάντα γίνονταν ξανά δυνατά, κάμποσοι είδανε, πάνω από τις φωτιές και τα καπνογόνα, να καλπάζει στα σύννεφα ξανά και να τραγουδάει στο φαλιμέντο του κόσμου αυτού/ο καβαλάρης τ’ ουρανού.

Λέχτηκε σωστά, ότι η εξέγερση εκείνη ήρθε από ο μέλλον. Κι από το μέλλον έρχονται ξανά όλοι οι «αιρετικοί» της ζωής, όλοι οι της Μη Συμμορφώσεως οι Άγιοι, αναγγέλλοντας, όπως είπε κι ο ποιητής

…τον Ερχομό και την Ανάγκην των Νέων Παραδείσων

2 Οκτωβρίου 2010