ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Γράφτηκε: τον Αύγουστο του 1941 στο κάτεργo της ΑΚΡΟΝΑΥΠΛΙΑΣ
[Ο Νώντας Γιαννακός (ο «Δάσκαλος»), που εκτελέστηκε τον Ιούνη του 1943 στο Νεζερό μαζί με τους Παντελή Πουλιόπουλο, Γιάννη Ξυπόλητο, Γιάννη Μάκρη και άλλους 100 αγωνιστές υπήρξε μια από τις ξεχωριστές μορφές του ελληνικού τροτσκιστικού κινήματος για το στοχασμό του, το ήθος του και την αγωνιστικότητα του. Το παρακάτω άρθρο του γράφτηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ακροναυπλία όπου είχε φυλακιστεί από τη διχτατορία της 4ης Αυγούστου:]
Νώντας Γιαννακός

Η ιστορική νίκη τον ρωσικού προλεταριάτου τον Οχτώβρη τον 1917 αποτέλεσε μια πραχτική επαλήθευση της διδασκαλίας του Μαρξ και του Ένγκελς.

Το «φάσμα του κομμουνισμού» που στα 1847 πλανιότανε στην Ευρώπη, η διαλεχτική της Ιστορίας απαίτησε να πάρει σάρκα και οστά όχι σε μια προοδευμένη καπιταλιστική χώρα παρά σε μια καθυστερημένη, αγροτική, με μικρή μα σφριγηλή βιομηχανία. Το γεγονός δεν ήταν απρόβλεφτο από τους θεμελιωτές της κοσμοθεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού.
Απεναντίας, σε περιεχτικές βαθυστόχαστες σελίδες του έργου τους, είχανε καθορίσει και ερευνήσει τουλάχιστο σαν τάσεις της παραπέρα ανάπτυξης και με βάση τους θεμελιακούς νόμους της καπιταλιστικής οικονομίας, τα προβλήματα της επαναστατικής στρατηγικής και ταχτικής που το ιστορικό προτσές όριζε για πραγμάτωση στις ζωντανές δυνάμεις που κάνουν την ιστορία.

Και πραγματικά, η εποχή της παρακμής του καπιταλιστικού συστήματος με τα προβλήματα της ήταν αδύνατο να μην προβλεφτεί και μελετηθεί από τους δασκάλους, αφού μελετήθηκε απ’ αυτούς με μεγαλοφυή τρόπο η γέννηση κι η πορεία της ανάπτυξης τον καπιταλιστικού συστήματος, όχι απλά και μόνο για να κατανοηθεί κάτι που υπήρχε παρά για να εξηγηθεί αυτό που προετοιμάζεται για το μέλλον.

Ο Λένιν μελέτησε τον ιμπεριαλισμό κι έβγαλε τ’ αναγκαία πολιτικά συμπεράσματα για τη δράση σ’ όλο της το βάθος και σ’ όλη τους την έκταση ακριβώς γιατί είχε βαθιά κατανοήσει το πνεύμα του Καρλ Μαρξ όταν αυτός μελετώντας τους νόμους της αστικής κοινωνίας από τη σκοπιά της νέας τάξης που επρόκειτο ν’ ανοίξει το δρόμο του μέλλοντος, απόδειχνε επιστημονικά την αναπότρεπτη νίκη του προλεταριάτου.

Όταν στις συμπυκνωμένες σελίδες της διακήρυξης του 1852 διαβάζουμε την κριτική στα γεγονότα και στο ρόλο των κοινωνικών τάξεων και ομάδων που συγκρούστηκαν στον αιματηρό στίβο της πάλης για να πέσουνε στο τέλος ηττημένες οι παλιές τάξεις, για ν’ ανυψωθούνε στο κατακόρυφο της ακμής τους οι βιομήχανοι καπιταλιστές, να μείνουν απογοητευμένοι με διαψευσμένες τις ελπίδες τους οι μικροαστοί και για να αντλήσει καινούρια διδάγματα από τον αγώνα το προλεταριάτο, σταματάμε χωρίς ανάσα για να θαυμάσουμε τη μεγαλόπνοη δύναμη του ιδρυτή.

Ύστερ’ από μισόν αιώνα ο Λένιν θα μελετήσει τις κινητήριες δυνάμεις της ρωσικής επανάστασης και με οδηγό τη διακήρυξη θα παλέψει ενάντια σ’ όλα τα ρεύματα της αντιδραστικής ιδεολογίας που θα θελήσουν ν’ απαρνηθούν το ιστορικό προτσές. Θα αγωνιστεί μέσα κι έξω από το Κόμμα του για να χαράξει το πρόγραμμα της επανάστασης που θα εξασφαλίσει από τον κίνδυνο νά ’χουμε στην καθυστερημένη μισοφεουδαρχική Ρωσία την επανάληψη του δημοκρατικού 1848. Θα παλέψει για να εκμηδενίσει την αντιδραστική ιδεολογία μέσα στο εργατικό στρατόπεδο που θα θεωρεί ιστορικά αναγκαίο το πουργκατόριο της Δημοκρατίας, θαμπά στην αρχή, με τον «αλγεβρικό τύπο» της «δημοκρατικής διχτατορίας των εργατών και χωρικών» (Ν. Λένιν: «Δυο Ταχτικές της Σοσιαλδημοκρατίας»), θα μελετήσει την πείρα και ξάστερα θα καθορίσει τον Απρίλη του 1917 την πολιτική τον Κόμματος των Μπολσεβίκων. Θα επιμείνει με καταπληχτική σαφήνεια στην εξαιρετική σημασία που αποχτά η στενή σύνδεση και συμμαχία του προλεταριάτου με τις φτωχές μάζες του αγρού στην πάλη για το σοσιαλισμό. Και με μεγαλοφυή τρόπο θ’ ακονίσει το ανεχτίμητο όπλο του συνθήματος, για τη μετατροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμου σ’ εμφύλιο και θα υψώσει τη σημαία για την απελευθέρωση των αποικιακών λαών.

Την ίδια εποχή ο Τρότσκι θα γράψει με την επαναστατική του δράση στα γεγονότα του 1905 και με την ασύγκριτη δύναμη της διαλεχτικής του επιχειρηματολογίας σελίδες αντάξιες της διακήρυξης του 1852. Η μαρξική θεωρία της διαρκούς επανάστασης θα αναπτυχθεί και θα τοποθετηθεί μέσα στο συγκεκριμένο γίγνεσθαι της πάλης των κοινωνικών δυνάμεων της ιμπεριαλιστικής εποχής. Ο Μαρξ στα 1852 θά ’χει επιμείνει επιγραμματικά στον ανεξάρτητο ρόλο του προλεταριάτου μέσα στην πορεία της αστικής επανάστασης, θά ’χει μιλήσει για το αδύναμο και απαράσκευο πολιτικά και οργανωτικά προλεταριάτο του 1848, για την ξεχωριστή του φυσιογνωμία μέσα στο μπλοκ της Δημοκρατίας κατά των παλιών τάξεων, για την επιτέλεση των ιδιαιτέρων ιστορικών του σκοπών. Όμοια ο Τρότσκι με τη διαύγεια που θα προσφέρει στη μεγαλοφυή του σκέψη η πείρα πέντε δεκαετιών, θα αναλύσει στις αρχές του 20ού αιώνα πώς το διαλεχτικό πήδημα της ιστορίας, χωρίς το ιντερμέδιο της νίκης των δημοκρατικών δυνάμεων, γίνεται αναπόφευκτο αν βέβαια η συνειδητή δράση του επαναστατικού κόμματος θα βαδίσει στο δρόμο που χάραξε η διακήρυξη του 1852. Η τελική νίκη του σοσιαλισμού στη Ρωσία θ’ αποδειχτεί τότε πως είναι ένα κομμάτι αξεχώριστο από το θρίαμβο του σοσιαλισμού σε ευρωπαϊκή και σε παγκόσμια κλίμακα. Θα παλέψει ενάντια στο ρεύμα των αντιδραστικών τάξεων και, υπερνικώντας τελικά το λάθος του 1912, θα οδηγήσει μαζί με τον Λένιν στη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία.

Η Ιδέα πού ’χε ρίξει η Ρόζα Λούξεμπουργκ, να εγκατασταθεί η έδρα της νεαρής Κ.Δ. έξω από τη Σοβιετική Ρωσία πήγασε από την ανησυχία για τις επιδράσεις που θα μπορούσαν να εξασκήσουν στο ιδεολογικό οικοδόμημα που θεμελίωνε η Διεθνής οι αναπόφευκτες αντιφάσεις του πρώτου προλεταριακού κράτους μέσα σε μια καθυστερημένη χώρα. Μα ήξερε κι η ίδια πως κανένα μέτρο τέτοιου είδους δεν θα μπορούσε να διοχετεύσει σε αλλά κανάλια ρεύματα που πάντα ξεπηδούν από τις συγκρούσεις των ζωντανών κοινωνικών δυνάμεων. Όποιος έχει την τάση στην αναθεώρηση του παρελθόντος όχι για τη γονιμοποίηση της πείρας, και το ξεκαθάρισμα των λαθών που θα βοηθήσει την παραπέρα πορεία, με μελαγχολία θα θυμηθεί την κριτική της Λούξεμπουργκ για τις «υπερβολές» των Μπολσεβίκων αρχηγών στον περιορισμό της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Θα φανεί στα μάτια του σαν ένας προφήτης που πρόβλεψε τη νίκη του θερμιντόρ. Και θα διαπιστώσει μια σοβαρή διαφωνία της Ρόζας προς το μπολσεβικισμό. Στην καλύτερη περιπτώσει μια ιδέα τέτοια θά ’τανε αποκάλυψη για το βάθος της άγνοιας. Γιατί αυτό που αποτελεί την ουσία είναι το αντίκρισμα του Οχτώβρη μέσ’ στην πορεία της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης κι όχι της ρωσικής νίκης απομονωμένης.

Οι σταλινικοί επίγονοι θα θελήσουν αργότερα να λερώσουν τη μνήμη της Λούξεμπουργκ. Και θ’ απαντήσει με μνημειώδεις σελίδες ο Λ. Τρότσκι και θα αποκαταστήσει την ηρωική πολιτική φυσιογνωμία της πιο μεγάλης επαναστάτριας των αιώνων.

Μα θά ’χει κιόλας η ίδια απαντήσει στους βεβηλωτές με το δικό της έργο.

Θα εργαστεί επίμονα χρόνια ολόκληρα χέρι με χέρι με τους κατοπινούς νικητές του Οχτώβρη ενάντια στο ρεύμα. Θα εμβαθύνει και θα τραβήξει ως τις τελευταίες τους συνέπειες τις επιγραμματικές προρρήσεις του Ένγκελς για το γραφειοκρατικό εκφυλισμό της 2ης Διεθνούς και θ’ αναλάβει τη θεωρητική αντίκρουση του Μπέρνσταϊν δίνοντας λενινικές απαντήσεις στα παλιά προβλήματα που έθεσε ξανά σε συζήτηση ο ρεβιζιονισμός (Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση;, γύρω στα προβλήματα της δημοκρατίας και της διχτατορίας κλπ.). Θα θεμελιώσει με την εμβαθυντική της οικονομική ανάλυση τη θεωρία του ιμπεριαλισμού δίνοντας έτσι απ’ τα πριν μιαν απάντηση αντάξια των μαρξικών σελίδων και των πολεμικών του Λένιν και στην καουτσκική θεωρία του υπεριμπεριαλισμού που αποτέλεσε στην εποχή της μιαν απόπειρα «επιστημονικής» άρνησης της ουσίας του διεθνισμού και της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Η Ρόζα στη ρωσική επανάσταση θα δει το πρώτο βήμα προς την παγκόσμια επανάσταση, θα στηριχτεί στη νέα αφετηρία για να καθορίσει τους όρους που θα εξασφαλίσουν την ανάπτυξη του επαναστατικού προτσές. Μαζί με το Λένιν και τον Τρότσκι θα τονίσει πως όλα κρέμονται από τη συνέχιση της επανάστασης που άρχισε σε μια καθυστερημένη χώρα και θα συνέχεται αδιάκοπα από τη σκέψη των κινδύνων για την πρώτη μεγάλη κατάχτηση του προλεταριάτου, αν η επανάσταση δεν επεκταθεί.

Σ’ όλα τα ερωτήματα που θα γεννηθούν η Λούξεμπουργκ θα ζητήσει τις απαντήσεις μέσα στις προοπτικές των νέων προλεταριακών νικών στην πορεία και στη συνέχεια της σοσιαλιστικής επανάστασης κι από δω θα εξαρτήσει και την αποφυγή των «υπερβολών» στην εξάσκηση της διχτατορίας από το κυβερνητικό Κόμμα, στη χώρα του Προλεταριάτου. Δεν θα σημάνει τον κώδωνα του κινδύνου για να αρνηθεί τη φύση του νέου καθεστώτος και τα διδάγματα που έβγαλε ο Μαρξ από την άτυχη διχτατορία της Κομμούνας το 1871. Θα ζητήσει τις εξασφαλίσεις για τη δημοκρατία μέσα στους κόλπους του κυρίαρχου προλεταριάτου και των συμμάχων μαζών όχι στην τυπική αναστολή των σκληρών «μέτρων» αλλά στη διατήρηση και ανάπτυξη του σοσιαλιστικού πνεύματος του διεθνισμού.

Και μαζί με τον Καρλ Λίμπκνεχτ πάνω σ’ ένα τραπέζι στις εργατικές συνοικίες τον Βερολίνου θα διακηρύξει με δύναμη κατάμουτρα στους σοσιαλπροδότες ταξικούς εχθρούς το αθάνατο, «ήμουνα, είμαι και θα είμαι» και θα δόσει το αίμα της για το θρίαμβο της ιδέας της διαρκούς επανάστασης.

Η αναθεώρηση του μαρξισμού από τους σταλινικούς επίγονους έγινε στο όνομα του Λένιν. Η επιγονική διαστρέβλωση δεν μπορεί να εξηγηθεί ιστορικά από τις συζητήσεις και τις διαφωνίες του 1905 γύρω στα προβλήματα της ρωσικής και διεθνικής επανάστασης. Οι συζητήσεις εκείνες κλείσανε όχι απλώς με αποφάσεις συνεδρίων παρά με τις τρεις ρωσικές επαναστάσεις που οδηγήσανε το ρωσικό προλεταριάτο μ’ επικεφαλής το Λένιν και τον Τρότσκι στην εξουσία.

Όλα τα προβλήματα (σχέση της διεθνικής και ρωσικής επανάστασης, η σοσιαλιστική επανάσταση στις προοδευμένες και τις καθυστερημένες χώρες, οι σχέσεις του προλεταριάτου με τις άλλες τάξεις, ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος, το εθνικό και το αποικιακό ζήτημα, η οργάνωση τον Κόμματος, η πάλη κατά του αναθεωρητικού εκφυλισμού της Σοσιαλιστικής Διεθνούς κλπ.) λυθήκανε τελικά με το όπλο στο χέρι.

Να θέλει κανείς να εξηγήσει την επιγονική αναθεώρηση και να ξεκινά από τις συζητήσεις του 1905 για ν’ απορρίψει τη λενινική πολιτική και να δεχτεί μόνο τη συμβολή του Τρότσκι είναι σαν να προσπαθεί να βγάλει με τις τέσσερις πράξεις της πραχτικής αριθμητικής αλγεβρικούς τύπους.

Στον Α΄ τόμο της «Ιστορίας της Ρωσικής Επανάστασης» ο Τρότσκι θ’ αποδείξει πως οι φλογερές συζητήσεις των ρώσων επαναστατών στα προεπαναστατικά χρόνια γύρω στο πρόβλημα για τις κινητήριες δυνάμεις της ρωσικής επανάστασης, δεν απασχολούνταν μ’ ένα θέμα τόσο καθαρό όπως αυτό είναι σήμερα για το μαρξιστή με την πείρα των κατοπινών δεκαετιών πού ’ναι γεμάτες από το τετελεσμένο. Και μπορούμε να πούμε πως το να καθορίζει ο μελετητής εκ των υστέρων το «έπρεπε» στα τετελεσμένα γεγονότα είναι η άλλη όψη της συνειδητής διαστρέβλωσης των γεγονότων.

Θ’ αποδείξει λοιπόν ο Τρότσκι πως ο «δάσκαλός του στο αγροτικό ζήτημα» με το σύνθημα για τη «δημοκρατική διχτατορία των εργατών και αγροτών» διατύπωνε στην ουσία τον «αλγεβρικό τύπο» της περίφημης συμμαχίας στο στίβο της πάλης που θα αποτελούσε το μεγάλο μοχλό της ιστορίας για το διαλεχτικό πήδημα. Το πρόβλημα των προβλημάτων την εποχή αυτή ήτανε να οπλιστεί το Κόμμα της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας με τις σωστές ιδέες που αφορούσαν τη στρατηγική του Κόμματος: η θεωρία πως η Ρωσία των τσάρων έπρεπε να παραχωρήσει τη θέση της σε μια φιλελεύθερη αστική δημοκρατική Ρωσία ήτανε μια θεωρία αντιδραστική.

Μόνο γιατί ο Λένιν γαλούχησε τα στελέχη και τα μέλη τον Κόμματος με την ιδέα της ανεξάρτητης δράσης του προλεταριάτου που επικεφαλής των φτωχών αγροτικών μαζών βαδίζει για την επιτέλεση των ιστορικών του σκοπών, μόνο γιατί ο Λένιν δεν ξέφυγε ποτέ από το πνεύμα της διακήρυξης του 1852, μπόρεσε το Μπολσεβίκικο Κόμμα να οδηγήσει στη νίκη τη ρωσική σοσιαλιστική επανάσταση.

Ακροναυπλία, Σεπτέμβρης 1941

ΝΩΝΤΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΣ