Κυριακή 6 Σεπτεμβρίου 2015

Οι τροτσκιστές στα Δεκεμβριανά

Ο πόλεμος βρίσκει τους τροτσκιστές (όπως και όλη την αριστερά) στις φυλακές και τις εξορίες της μεταξικής δικτατορίας. 
Το τροτσκιστικό κίνημα μόλις λίγο νωρίτερα διαμορφωνόταν οργανωτικά, με την ενοποίηση ενός τμήματος του Αρχείου του Μαρξισμού και της Αριστερής Αντιπολίτευσης του ΚΚΕ (ομάδα Σπάρτακος), του Παντελή Πουλιόπουλου. Ανάμεσα στους διεθνιστές, μες τις φυλακές ανοίγει μια συζήτηση για....
την στάση των επαναστατών μπροστά στον επερχόμενο πόλεμο. Διαμορφώνονται δυο διαφορετικές στάσεις πάνω στο ζήτημα της υπεράσπισης του εργατικού κράτους της ΕΣΣΔ. Μια των τροτσκιστών, που συμφωνούν με τις θέσεις της 4ης Διεθνούς για υπεράσπιση του εργατικού κράτους από την επίθεση των ιμπεριαλιστών με ηγέτη τον Πουλιόπουλο, και μια ισχυρή «νταιφετιστική», που αρνείται αυτό το καθήκον, με ηγέτη τον Στίνα. Αυτές οι δυο αντιλήψεις θα είναι καθοριστικές για την πολιτική που θα ακολουθήσουν οι τροτσκιστές στην κατοχή.
Η γερμανική κατοχή βρίσκει την μεγάλη τους πλειοψηφία στην φυλακή και οι δεσμοφύλακες του Μεταξά τους παραδίνουν σιδεροδέσμιους στους ναζίδες. Από αυτούς, οι κατακτητές θα επιλέγουν τον ανθό για τα εκτελεστικά αποσπάσματα.
Στο Κούρνοβο, εκτελούνται οι Παντελής Πουλιόπουλος, Γιάννης Μακρής, Νώντας Γιαννακός, Γιάννης Ξυπόλυτος, τα ηγετικά στελέχη του τροτσκισμού. Ο Πουλιόπουλος μπροστά στο απόσπασμα έκανε διεθνιστική έκκληση στους ιταλούς φαντάρους. Στην άρνησή τους να πυροβολήσουν τον εκτέλεσε ο αξιωματικός του αποσπάσματος. Στην Καισαριανή την Πρωτομαγιά του 44, μες τους 200 αγωνιστές που εκτελέστηκαν ήταν ο ανθός του ελληνικού τροτσκισμού, ανάμεσά τους οι Κοβάνης, Γιανακουρέας, Πανταζής, Τζαμτζάς, Κρόκος, Σούλας Χρήστος, Μήτσης, κά. Συνολικά, ο τροτσκισμός βρέθηκε στην κατοχή αποδεκατισμένος, με τα καλύτερα στελέχη του εκτελεσμένα από τους γερμανοϊταλούς.
Κάποιοι κατόρθωσαν να δραπετεύσουν πριν ή κατά τη διάρκεια της κατοχής. Αυτοί προσπάθησαν να συγκροτηθούν οργανωτικά στην κατοχή. Τελικά, σε ένα μεγάλο μέρος κατόρθωσαν να οργανωθούν γύρω από δύο κυρίως έντυπα, το «Εργατικό Μέτωπο» που απηχούσε τις απόψεις των «νταιφετιστών» και την «Εργατική Πάλη» που απηχούσε τις απόψεις της Τετάρτης Διεθνούς. Σωστότερο θα ήταν να πούμε πως συνέχιζε τις παραδόσεις της Τέταρτης, αφού στη διάρκεια της κατοχής δεν υπήρχε η παραμικρή σύνδεση με το εξωτερικό. Αλλά και στο εσωτερικό η οργανωτική σύνδεση ήταν απίστευτα δύσκολη καθώς δρούσαν κάτω από διπλή παρανομία, στο στόχαστρο των κατακτητών αλλά και των σταλινικών. Έτσι, εκτός από αυτές τις δυο ομάδες στην Αθήνα υπήρχαν τροτσκιστικές ομάδες, ή πυρήνες σε όλη την Ελλάδα, καθώς και διάσπαρτες ομάδες αρχειομαρξιστών, επίσης χωρίς ουσιαστική ενιαία οργανωτική σύνδεση. Γι αυτό λοιπόν, όταν αναφερόμαστε στην κατοχή, είναι σωστότερο να μιλάμε για τη δράση των τροτσκιστών και όχι του τροτσκισμού, αφού δεν υπήρχε ενιαία οργανωτική συγκρότηση.
Στο σύνολό τους οι διεθνιστές στην Ελλάδα, εμμένανε στον διεθνιστικό προσανατολισμό του εργατικού κινήματος και επιτίθονταν στο ΚΚΕ για την κατρακύλα του στον εθνικισμό, την συνεργασία του με τα αστικά κόμματα και την εγκατάλειψη της σοσιαλιστικής επανάστασης. Επιπλέον, με τη συμμετοχή τους στους χώρους δουλειάς πρωτοστάτησαν στη διεξαγωγή πολλών εργατικών απεργιών μέσα στην κατοχή, η συμμετοχή τους μάλιστα ήταν καθοριστική στη νικηφόρα απεργία που απέτρεψε τα σχέδια των κατακτητών για «επιστράτευση» των ελλήνων εργατών και μετακίνησή τους στη Γερμανία.
Ωστόσο, η σωστή τοποθέτηση και η κριτική απέναντι στη σταλινική ηγεσία του ΚΚΕ, οδήγησε ένα μεγάλο τμήμα των τροτσκιστών σε μια σεχταριστική πολιτική απέναντι στο αντάρτικο και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αφού ταύτιζε ολόκληρο το κίνημα με την σταλινική του ηγεσία και δεν διέκρινε την αντικαπιταλιστική του δυναμική. Τέτοιες αντιλήψεις διαμορφώθηκαν κυρίως γύρω από την ομάδα του «Εργατικού Μετώπου» και εκφράστηκαν με τον πιο καθαρό τρόπο από τον Στίνα.
Αντίθετα, ένα άλλο τμήμα, αυτό που ταυτιζόταν και με τις θέσεις της Τέταρτης Διεθνούς, χωρίς να υποστείλει την κριτική του στο σταλινισμό, προσπαθούσε να συμμετέχει μέσα στο ΕΑΜ και τις οργανώσεις του. Το κεντρικό ερώτημα, λοιπόν, για τον ελληνικό τροτσκισμό συνοψιζόταν πρακτικά στη συμμετοχή του ή όχι στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Αλλά η απάντηση σ’ αυτό γινόταν τελικά σε μεγάλο βαθμό φιλολογική συζήτηση, αφού η πράξη έδειξε ότι ο σταλινισμός άφηνε ελάχιστα, ή και καθόλου περιθώρια συνεργασίας, ακόμη και σε όσους επεδίωκαν με κάθε τρόπο τη συνεργασία.
Σε τρεις περιπτώσεις δημιουργήθηκαν ανεξάρτητες αντάρτικες ομάδες από αρχειομαρξιστές και τροτσκιστές που προσπάθησαν να συντονιστούν με τον ΕΛΑΣ: στο Αγρίνιο, στην Ήπειρο και στο Αμύνταιο.
Στο Αγρίνιο, υπήρχε πολύ ισχυρή οργάνωση των αρχειομαρξιστών, που είχε διακριθεί από τις συμμετοχή της στους σκληρούς καπνεργατικούς αγώνες της πόλης. Από αυτή την οργάνωση αρχειομαρξιστών σχηματίστηκε η πρώτη αντάρτικη ομάδα της περιοχής, με επικεφαλής τους αδερφούς Καπετανάκηδες και τον Αναστασίου, που σαν ανεξάρτητη ομάδα επιδίωξαν και πέτυχαν τη συνεργασία με τον ΕΛΑΣ. Οι σταλινικοί τους έστησαν παγίδα και τους έστειλαν σε ανταρτοδικείο με την κατηγορία πως από αμέλεια του Αναστασίου δεν ανατινάχτηκε τρένο με γερμανοτσολιάδες. Η σκευωρία κατέρρευσε και αθωώθηκε από τρία συνεχόμενα ανταρτοδικεία. Μετά και την τρίτη αθώωση, οι σταλινικοί τον εκτέλεσαν μυστικά και στη συνέχεια δολοφόνησαν τους αδερφούς Καπετανάκη Μανώλη και Νίκο και την υπόλοιπη ομάδα. «Το μίσος κατά των τροτσκιστών καπετανάκηδων έφτασε μέχρι ν’ αποφασίσουν εκτέλεση των γονέων τους. Στον τοίχο του σπιτιού τους γράψανε: φωτιά και τσεκούρι στη φιδοφαμίλια».(1) Στην ανταρτοομάδα αυτή μετείχαν  και εκτελέστηκαν από τους σταλινικούς ο Ν. Ξανθόπουλος, ηγέτης των καπνεργατικών αγώνων, ο Κ. Καλογερίδης, (καπνεργάτης και αυτός που πριν προσχωρίσει στον τροτσκισμό ήταν γραμματέας της ΤΕ Αγρινίου του ΚΚΕ) ο Κ. Λαδάς, Καλογεράκης, Μάγειρας, Ζησιμόπουλος.
Στη Βοστίνα Ηπείρου, η περιοχή ελεγχόταν από τον Ζέρβα. Μια μικρή ομάδα αρχειομαρξιστών με ηγέτες τους Θ. Παπαδόπουλο και Πλιάκο, κατάφερε να αναπτύξει σοβαρή αντικατοχική δράση, ώστε στις εκλογές λαϊκών επιτρόπων περιφέρειας ανάγκασε τους σταλινικούς σε μέτωπο εναντίον των ζερβικών. Αν και νίκησαν τους ζερβικούς, οι σταλινικοί μετέφεραν δυνάμεις από αλλού, τους συνέλαβαν με την κατηγορία της προδοσίας και τους εκτέλεσαν.
Το ίδιο συνέβη και στο Αμύνταιο. «Στη Μακεδονία, στην περιοχή του Αμύνταιου, ο σύντροφός μας Παπαδόπουλος είχε οργανώσει 500 αντάρτες. Οι σταλινικοί τον κάλεσαν να συντονίσει μαζί τους τον αγώνα και κανόνισαν σχετική συνάντηση όπου τον κάλεσαν. Ο σύντροφός μας πήρε το επιτελείο του και πήγε. Οι σταλινικοί τους είχαν στημένη ενέδρα και τους δολοφόνησαν».
Στην υπόλοιπη Ελλάδα, δεν υπήρξε οργανωμένη είσοδος τροτσκιστών στο αντάρτικο, αλλά μεμονωμένες προσχωρήσεις αγωνιστών που εντάσσονταν στον ΕΛΑΣ της περιοχής τους, άλλοτε φανερώνοντας και άλλοτε κρύβοντας (από τον φόβο της δολοφονίας) τις πολιτικές τους ιδέες. Σε πολλές περιπτώσεις στελέχη του τροτσκισμού και κυρίως αρχειομαρξιστές πρωτοστάτησαν στην ίδρυση τμημάτων του ΕΛΑΣ στην περιοχή τους. Οι περισσότεροι δολοφονήθηκαν το 44. Ο Βαμβακάς στην Κοζάνη, ο Κοκκινογιάνης στην Καβάλα, ο Γκίκας στην Έδεσσα, ο Δαμαλάς στην Λάρισα και τόσοι άλλοι. Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί ο Σταύρος Βερούχης. Από τα ιστορικά στελέχη του κομμουνισμού στην Ελλάδα. Στρατιώτης στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τυφλώθηκε από τα πολεμικά αέρια. Για τα επόμενα χρόνια ήταν ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης της Ομοσπονδίας Αναπήρων Πολέμου, που μαζί με την οργάνωση Παλαιών Πολεμιστών του Πουλιόπουλου, πρωτοστάτησαν στους αγώνες του μεσοπολέμου. Από τον Μεταξά εξορίζεται στην Εύβοια που τον βρίσκει η κατοχή. Ψηφίζεται από την Εύβοια σαν αντιπρόσωπος – εκλέκτορας για τις εργασίες της  ΠΕΕΑ, της κυβέρνησης του βουνού. Στο δρόμο από την Εύβοια για την ΠΕΕΑ, το κλιμάκιο που τον μεταφέρει τον αποκεφαλίζει.

Προς τον Δεκέμβρη

Το τέλος της κατοχής βρίσκει τους τροτσκιστές αποδεκατισμένους, αλλά με αντιφατικό τρόπο σπάει σχετικά την πολιτική τους απομόνωση. Το επίκεντρο της σύγκρουσης έχει κατέβει από τα βουνά στις γειτονιές της Αθήνας. Η κριτική του πια στις προδοσίες της σταλινικής ηγεσίας του ΚΚΕ γίνεται όχι μόνο επίκαιρη, αλλά αρχίζει πλέον σιγά-σγά να βρίσκει και ανοιχτά αυτιά, παρά τις συκοφαντίες και την τρομοκρατία. Άλωστε, μερικές φορές τα πράγματα μιλάν από μόνα τους.
Όταν το ΚΚΕ καλούσε σε συνεργασία και υποταγή με τους αστούς πολιτικούς, η Γραμματεία της Τετάρτης Διεθνούς  ζητούσε: «Πάνω στο σύνθημα της κυβέρνησης, το ρίξιμο του συνθήματος ‘‘το ΕΑΜ στην εξουσία’’ απαλλαγμένο από κάθε πράκτορα τον αστικών κομμάτων σαν συνεργασία εργατικών και αγροτικών κομμάτων, κόβοντας κάθε συνεργασία με την μπουρζουαζία και υπερασπίζοντας ένα δημοκρατικό και αντικαπιταλιστικό πρόγραμμα δράσης κάτω από τον έλεγχο και την προστασία των εργατικών και αγροτικών μαζών». (2)
Όταν το ΚΚΕ πλημμύριζε τους δρόμους με συνθήματα «καλώς ήρθατε» και χαρακτήριζε «πέμπτη φάλαγγα» την αντιιμπεριαλιστική προπαγάνδα, οι τροτσκιστές έκαναν μια τεράστια για τις δυνάμεις τους καμπάνια ενάντια στον ερχομό των αγγλικών στρατευμάτων και προειδοποιούσαν για το ρόλο του αγγλικού ιμπεριαλισμού. Έγραφε η Εργατική Πάλη ήδη από το Γενάρης του 43: «Οι αγγλοαμερικάνοι ιμπεριαλιστές ελευθερωτές! Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αυταπάτη και κυνικότερο ψέμα από αυτό. (…) Σαν έρθουν οι αγγλοαμερικάνοι θα έρθουν για να βοηθήσουνε τη σύμμαχή τους ελληνική μπουρζουαζία να ξαναπάρει στα χέρια της την κρατική εξουσία για να επιδοθούν ύστερα μαζί της στην εκμετάλλευση των εργαζομένων της χώρας συντροφικά. Σαν έρθουνε θα ‘ρθουνε για να μας φέρουν τον Γεώργιο Γλύξμπουργκ, τον έμπιστο των μεγαλοτραπεζιτών του Σίτυ, για να μας δώσουν και άλλη μια φορά την ευκαιρία να δοκιμάσουμε τις λαμπρές ελευθερίες του καθεστώτος του. Σαν έρθουνε θα ‘ρθουνε για να αντικαταστήσουν τον ένα ζυγό με τον άλλο. Να γιατί θα ’ρθουν».
Αυτή η προπαγάνδα στις παραμονές του Δεκέμβρη έγινε πολύ επίκαιρη. Την έκαναν επίκαιρη τα συνεχή αδιέξοδα και οι αντιφάσεις που οδηγούσε η πολιτική του ΚΚΕ. Ένα μόνο παράδειγμα: Κατά τη διάρκεια της κατοχής, τόσο οι εαμίτες, όσο και οι τροτσκιστές είχαν γεμίσει την Αθήνα με συνθήματα «θάνατος στον Σπηλιωτόπουλο». Ο Σπηλιωτόπουλος ήταν ο διοικητής της αστυνομίας στην Αθήνα, που οι ναζιστές τον διατήρησαν στην ίδια θέση. Όταν η κυβέρνηση «Εθνικής Ενώτητας» του Παπανδρέου με τη συνθήκη της Καζέρτας διορίζει τον Σπηλιωτόπουλο υπεύθυνο ασφαλείας στην Αθήνα, το ΚΚΕ μετέχει και συνυπογράφει αυτή την προδοσία. Αλλά όχι μόνο, είναι αναγκασμένο να πείσει και τον κόσμο και έβγαζε ανακοινώσεις που ζητούσαν «εμπιστοσύνη» και «πειθαρχία» στις διαταγές του Σπηλιωτόπουλου. Ολόκληρο τον Οκτώβρη και το Νοέμβρη του 44 λοιπόν, αν και αποδεκατισμένοι, απομονωμένοι και κατασυκοφαντημένοι, οι τροτσκιστές με την πολιτική τους βρίσκουν ανοιχτά αυτιά μέσα στους οπαδούς του ΕΑΜ.
Η έκρηξη του Δεκέμβρη τους βρίσκει σε αυτή την αντιφατική θέση. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, οι τεταρτοδιεθνιστές είχαν απόλυτη συνείδηση ότι «στη σύγκρουση ανάμεσα στο λαϊκό κίνημα και τις συνασπισμένες δυνάμεις του ελληνικού και εγγλέζικου ιμπεριαλισμού» έπρεπε να πολεμήσουν δίπλα-δίπλα στο λαό της Αθήνας «για να δώσουν συνειδητή έκφραση στην κίνηση των μαζών και να τις σπρώξουν στο δρόμο της επαναστατικής ταξικής πάλης». Μια απόφαση πολύ γενναία, αν συνυπολογίσει κανείς τις πολύ πρόσφατες δολοφονίες των διεθνιστών που είχαν πολεμήσει μέσα από τον ΕΛΑΣ. Όπως το θέτει ο Κ. Καστρίτης, από τα ελάχιστα τροτσκιστικά στελέχη που γλυτώσαν το θάνατο και έδρασε στην κατοχή: «Κύριο καθήκον των τεταρτοδιεθνιστών ήταν σ’ αυτή τη φάση σύγκρουσης του ΕΛΑΣ με τους αστούς και τους σκόμπυδες να συμπολεμήσουν με τους Ελασίτες σκοπεύοντας στην ανεξάρτητη δράση των μαζών για μια σοσιαλιστική διέξοδο της Δεκεμβριανής κρίσης του καπιταλισμού. Αλλά η ταχτική του «χτυπάμε μαζί – βαδίζουμε χωριστά» αποδείχθηκε απραγματοποίητη. Εμποδίστηκαν από το φράγμα πυρός που στρεφόταν εναντίον τους. Με σύνθημα του πράχτορα της Γκε-Πε-Ου Μπαρζώτα –«τσακίστε επί τόπου τους υπερασπιστές των σοβιέτ και εχθρούς της λαϊκής δημοκρατίας», ο μηχανισμός της ΟΠΛΑ θέρισε τους επαναστάτες. Η Λαϊκή Πολιτοφυλακή (Ελασίτικη Ασφάλεια) που την διεύθυναν παλιοί αξιωματικοί Χωροφυλακής, οργίασε». (3)
Ακόμη κι έτσι, πολλοί τροτσκιστές πολέμησαν στα οδοφράγματα του Δεκέμβρη, αψηφώντας όχι μόνο τα τανκς των εγγλέζων και των φασιστών, αλλά και τις πισώπλατες σφαίρες των σταλινικών. Και τελικά από αυτές σκοτώθηκαν πολλοί: Ο Νίκος Αραβαντινός, ηγέτης των αγροτών στην Κεφαλονιά, με πολλά χρόνια φυλακής και εξορίας. Δολοφονήθηκε από την ΟΠΛΑ. Τον πατέρα του τον είχαν εκτελέσει νωρίτερα οι Γερμανοί. Ο Γιώργης Δόξας, οικοδόμος, απήχθη από τα οδοφράγματα της Καλλιθέας και εκτελέστηκε αφού βασανίστηκε. Ο Κοσμάς Χαριτωνίδης, στέλεχος των τροτσκιστών στην Κοκκινιά. Δολοφονήθηκε στο Σχιστό κατά την υποχώρηση του ΕΛΑΣ. Ο Παναγιώτης Τσιγγέλης, πρόεδρος του Σωματείου ζαχαροπλαστών. Ο Σπύρος Στεφάνου, αρτεργάτης. Ο Θεόφιλος Δημητριάδης, Πρόεδρος του Σωματείου Ανθρακεργατών στο λιμάνι του Πειραιά, δολοφονήθηκε από την ΟΠΛΑ. Ο Δημήτρης Τάσης, εργάτης μετάλλου. Ο Θύμιος Αδραμυτίδης, υπάλληλος του Ευαγγελισμού, δολοφονήθηκε την ημέρα του συλλαλητηρίου στο Σύνταγμα. Ο Μήτσος Μελιάδης, πιάστηκε και εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ, την επόμενη. Ο Νίκος Βενετσάνος, μέλος του ΚΚΕ από το 23, που πέρασε στον τροτσκισμό το 34. Ο Θανάσης Οικονόμου, στέλεχος της ΕΠΟΝ του Γκύζη, κερδίθηκε από τους διεθνιστές τον Νοέμβρη και δολοφονήθηκε τον Δεκέμβρη. Ο Σπύρος Πηλίτσης, αντάρτης του ΕΛΑΣ που πέρασε στον τροτσκισμό. Ο Γιάννης Γραμμένος, υπάλληλος στο Σωτηρία, εαμίτης που κερδίθηκε στον τροτσκισμό τον Δεκέμβρη και εκτελέστηκε λίγες μέρες μετά από την ΟΠΛΑ.
Άλλοι πάλι, γλίτωσαν την τελευταία στιγμή, συχνά με τη μεσολάβηση των συναγωνιστών τους που εμπόδισαν τους οπλατζήδες.
«Η πολιτική και ηθική ανωτερότητα όλων των αντιπολιτευόμενων στο ΚΚΕ οργανώσεων φάνηκε στο γεγονός πως, παρά τις δολοφονίες που υπέστησαν από το σταλινισμό, οι οικογένειες των θυμάτων δεν υπέβαλαν μηνύσεις. Οι τροτσκιστικές οργανώσεις τους παρότρυναν να μην υποβάλουν, επειδή θεώρησαν τις δολοφονίες αυτές ενδοταξική διαμάχη μεταξύ εργατικών οργανώσεων και δεν θα έπρεπε να δώσουν επιχειρήματα στον ταξικό εχθρό να χτυπήσει το εργατικό κίνημα». (4)
Δρώντας σε τέτοιες συνθήκες, κατόρθωσαν να κερδίσουν στην επανάσταση ένα τμήμα πρωτοπόρων αγωνιστών του ΕΑΜ, που θα αποτελούσαν τη μαγιά για τους νέους αγώνες. Δεν κατάφεραν βέβαια να επηρεάσουν αντικειμενικά τις εξελίξεις καθώς οι δυνάμεις που είχαν να αντιμετωπίσουν ήταν υπέρτερες.
1. Διαλέξεις – Συζητήσεις ΚΚΕ, ΚΔΚΕ, ΚΑΚΕ, από την εισήγηση του Ποντίκη (Τσιγαρίδα) από μέρους του Αρχειομαρξιστικού ΚΑΚΕ.
2. Απόφαση της Ευρωπαϊκής Γραμματείας της 4ης Διεθνούς, Εκτιμήσεις και καθήκοντα, Γενάρης 1946
3. Ανταρτοπόλεμος και Αναθεωρητισμός Κ. Καστρίτης
4. Ο Ελληνικός Τροτσκισμός 1923-1946, Δ. Κατσορίδας, Δ. Λιβιεράτος, Κ. Παλούκης
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην Εργατική Εξουσία το Γενάρη 2005

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου