Ο φασισμός ως εγκεφαλική διαταραχή

Του Δημήτρη Αδαμίδη,  Παιδίατρου - Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών

 

Η οικονομική κρίση δημιουργεί σε κάθε απλό άνθρωπο αισθήματα ανασφάλειας, απώλειας ελέγχου του μέλλοντός του, ματαίωσης, αδικίας, οργής, απομόνωσης από τους άλλους. 
 

Δημιουργείται μέσα μας μια έντονα αρνητικά φορτισμένη κατάσταση, αυτό που η ιατρική ορίζει ως στρες. Ο εγκέφαλός μας έχει ένα σύστημα ανίχνευσης καταστάσεων στρες και κέντρα καθοδήγησης των μηχανισμών διαχείρισής του...

Αρχικά, αντιλαμβανόμαστε την στρεσογόνα κατάσταση με την αμυγδαλή του εγκεφάλου, που καθοδηγεί την εγγενή φοβική αντίδραση του τύπου: βάλτο στα πόδια ή χτύπα.
Στη συνέχεια, παρεμβαίνει άλλο κέντρο ο ιππόκαμπος, που αναστέλλει την μη αποδεκτή από το περιβάλλον συμπεριφορά (π.χ. θέλω να χτυπήσω τον ξεφτιλισμένο υπουργό, αλλά κρατιέμαι για αργότερα γιατί τώρα δεν συμφέρει), οπότε δίνεται ο χρόνος στα ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα να επεξεργαστούν τα δεδομένα, να αναλύσουν την κατάσταση, και να οργανώσουν σχέδιο δράσης (π.χ. είμαι απογοητευμένος, φοβάμαι γιατί οι φόροι που πρέπει να πληρώσω είναι μεγαλύτεροι από τον μισθό μου, η τράπεζα μου παίρνει το σπίτι. 
Σκέφτομαι ότι δεν φταίω, δεν είμαι εγώ ο αποτυχημένος αλλά η... κυβέρνηση, που επέλεξε να υπερασπίσει σε βάρος των απλών ανθρώπων τα υπερκέρδη της ολιγαρχίας. Πρέπει λοιπόν να την ανατρέψουμε...)

Όταν η αμυγδαλή του εγκεφάλου ανιχνεύσει κίνδυνο τότε διεγείρεται το όλο βιοχημικό σύστημα του εγκεφάλου με την έκκριση αδρεναλίνης αρχικά και στη συνέχεια με την διέγερση των ορμονών και την έκκριση κορτιζόλης. Αν αυτό κρατήσει λίγο, η αντίδραση αυτή είναι θετική. Προετοιμάζει το σώμα μας για μάχη ή  φυγή (αυξάνουν οι καρδιακοί παλμοί, η πίεση, εντείνονται οι αισθήσεις, γεμίζουν αίμα οι μύες).

Αν όμως η απειλή χρονίσει (όπως τώρα στην οικονομική κρίση), τα πράγματα δεν πάνε καλά. Η χημική ισορροπία του εγκεφάλου διαταράσσεται, μειώνονται οι βιοχημικές ουσίες που προκαλούν ευχαρίστηση (σεροτονίνη, ενδορφίνες) και αδυνατούμε να αντλήσουμε χαρά από ευχάριστες καταστάσεις που μας συμβαίνουν. 
Στη συνέχεια διαταράσσεται η επικοινωνία των κατώτερων κέντρων, που καθοδηγούν την εγγενή φοβική αντίδραση, με τα ανώτερα, και έτσι ο εγκέφαλος αδυνατεί να επεξεργαστεί νοητικά την φορτισμένη συναισθηματικά κατάσταση. Σταδιακά ο οργανισμός κατακλύζεται από αδρεναλίνη και κορτιζόλη. Η τελευταία δρά τοξικά στα νευρικά κύτταρα προκαλώντας πλέον μόνιμη μη ανατάξιμη ουλή στον εγκέφαλο.

Συνέπεια των παραπάνω είναι: 1) κατάθλιψη (με απομόνωση, απογοήτευση, αδυναμία προσαρμογής, όλα φαίνονται μαύρα) που μπορεί να οδηγήσει μέχρι και την αυτοκτονία, ή 2) αποσχιστική συμπεριφορά: το άτομο γίνεται αδιάφορο, κατεβάζει ρολά, υποκρίνεται ότι όλα είναι καλά “don’t worry be happy”, γίνεται πειθήνιο και  απλά υπακούει στις εντολές (θυμηθείτε την εκπαίδευση των βασανιστών της χούντας).

Πως μεταφράζονται αυτά σε κοινωνικό επίπεδο;
 
α) Αν πέσεις σε κατάθλιψη (και δεν προσπαθήσει να σε βοηθήσει κανείς) τότε σταδιακά βγαίνεις από τον κοινωνικό ιστό, παύεις να κινείσαι στο χώρο των ζωντανών, είσαι κοινωνικά νεκρός
β) αν καταλήξεις σε αποσχιστική συμπεριφορά τότε κάνεις το καλύτερο δώρο στην εξουσία, γίνεσαι άθελά σου υπερασπιστής της
γ) αν παραμείνεις στην εγγενή φοβική αντίδραση τότε ή τρέχεις να βολέψεις τον εαυτό σου (με κομπίνα ή χωρίς), ή καταλήγεις να εκτονώνεις την οργή σου στους περισσότερο αδύνατους από σένα (φταίνε όλοι λες, φταίνε οι κλέφτες, οι μαύροι, οι ξένοι, οι άλλοι «the others”), περνάς στον φασισμό.
 

Άλλωστε ο φασισμός απευθύνεται πάντα μόνο στο συναίσθημα, στην εγγενή φοβική αντίδραση, την καλλιεργεί, την υποδαυλίζει, δρά εκτονωτικά στη συσσωρευμένη οργή του κόσμου, κατασκευάζει εξιλαστήρια θύματα με σκοπό να αφήσει στο απυρόβλητο την εξουσία της ολιγαρχίας. Δεν είναι ανάγκη να δέρνεις ο ίδιος, να καταπιέζεις ο ίδιος, να βασανίζεις ο ίδιος, άλλωστε δεν το μπορούν όλοι, βάζεις κάποιους άλλους να κάνουν τη βρώμικη δουλειά για σένα (βλέπε Χρυσή Αυγή), νομίζοντας ότι έτσι μένεις ο κύριος ''καθαρά χέρια...''

Υπάρχει σωτηρία;

Ο άνθρωπος είναι όν κοινωνικό, είναι γενετικά προορισμένος να συμπορεύεται με άλλους ανθρώπους. Είναι χαρακτηριστικές επιστημονικές μελέτες που διαπίστωσαν ότι στον δρόμο περπατάμε μόνοι μας , αλλά όταν κάποιος άγνωστος βρεθεί δίπλα μας ασυνείδητα τα βήματά μας συντονίζονται!!
Ο άνθρωπος είναι προορισμένος να συνδιαλέγεται, να συσκέφτεται. Χρειαζόμαστε τη ζεστασιά του ανθρωπίνου σώματος δίπλα μας, το βλέμμα του συνανθρώπου, τον λόγο του. Αυτή η συνδιαλλαγή, η επικοινωνία προκαλεί έκκριση της ορμόνης ωκυτοκίνη που εμποδίζει την έκκριση κορτιζόλης και αδρεναλίνης και συνεπώς εμποδίζει τον τραυματισμό του εγκεφάλου, αποκαθιστά την επικοινωνία των κατώτερων με τα ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα, επιτρέπει την έλευση θετικών ευχάριστων συναισθημάτων, δημιουργεί χαλάρωση, ηρεμία, ξεκουμπώνει την προσωπικότητα, διευκολύνει την επικοινωνία. 

Συνεπώς η απάντηση βρίσκεται στον κοινό αγώνα, στο να πορευτούμε χέρι-χέρι, στο να δούμε τον γείτονα στα μάτια, στο να ακούσουμε τον συνάδελφο, στο να αγωνιστούμε μαζί, να πονέσουμε μαζί για να χαρούμε μαζί. Κανείς μόνος και σκυφτός, μας φαίνονται μεγάλοι γιατί είμαστε σκυφτοί – σηκώστε το κεφάλι να σκύψουνε αυτοί! 
Ο κοινός αγώνας και μόνο αυτός αλλάζει τη χημική ισορροπία του εγκεφάλου μας, αναστρέφει το στρες, ξαναδίνει δυνάμεις, ελπίδα και χαρά!!

Η σοφή ελληνική γλώσσα λέει από-γοητεύτηκα, δηλαδή έχασα την ικανότητα να γοητεύομαι και να γοητεύω. Δεν θα τη βρώ ποτέ μόνος μου, απομονωμένος, μιζεριάζοντας την τύχη μου, χτυπώντας γροθιές στον τοίχο ή τον αδύναμο, ή τρέχοντας να ξεφύγω. Θα την βρώ μόνο ερχόμενος σε συν-εργασία με άλλους, μόνο αν γίνω συν-αγωνιστής. 

Αγωνίζομαι λοιπόν για νάχω την υγειά μου. Όλες οι έρευνες δείχνουν ότι όποιος αγωνίζεται ζεί πολύ περισσότερο και καλύτερα, από αυτόν που κλαίει την μοίρα του.

Η  χαρά στη ζωή μας είναι δικαίωμα και απόφαση. Δεν είναι αποτέλεσμα εξωτερικών καταστάσεων αλλά απόφαση ζωής, στάση ζωής. Δεν χαρίζεται κατακτιέται. Άλλωστε τι καλύτερο θα κληρονομήσουμε στις νέες γενιές; Οικόπεδα; Σπίτια; Λεφτά; ΟΧΙ. Το καλύτερο που θα κληρονομήσουμε είναι η στάση ζωής.  
Αυτό άλλωστε δεν κληρονομήσαμε και μείς από τους προγόνους μας (από τον Λεωνίδα, μέχρι τον Καραισκάκη και τον Μανώλη Γλέζο με τον Λάκη Σάντα).

Δεν έχουμε άλλο χρόνο για να μιζεριάσουμε, πρέπει να ζήσουμε, να γευτούμε  την χαρά της ζωής μέχρι το τέλος, να αγωνιστούμε μαζί, μέσα από δράσεις κοινωνικής αλληλεγγύης, μέσα από απεργίες, μέσα από διαδηλώσεις, μέσα από αγώνες για την ανατροπή της εξουσίας της ολιγαρχίας!!!