Tης Κατερίνας Παρδάλη
«Στην αστική κοινωνία ο ρόλος της Αριστεράς είναι ο ρόλος του κόμματος της αντιπολίτευσης. Σε κόμμα εξουσίας επιτρέπεται να υψωθεί μόνο πάνω στα ερείπια του αστικού κράτους». (Ρ. Λούξεμπουργκ)
Στις 15 Γενάρη του 1919 –πριν 93 χρόνια– δολοφονήθηκαν στο Βερολίνο η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο Καρλ Λίμπκνεχτ, δύο μεγάλες μορφές του επαναστατικού σοσιαλιστικού κινήματος. Η αναφορά μας στη Ρόζα Λούξεμπουργκ δεν έχει να κάνει μόνο με την επέτειο. Το τελευταίο διάστημα έχει ανοίξει ξανά η συζήτηση μέσα στην Αριστερά και τον κόσμο γενικά, για τη σχέση Αριστεράς και διακυβέρνησης. Στην Ελλάδα, όπου όλοι/ες οι “από κάτω” (εργαζόμενοι, άνεργοι, φοιτητές, μαθητές, συνταξιούχοι) θέλουν να ρίξουν αυτή την κυβέρνηση των περικοπών, της φτώχειας, της καταστολής, των δολοφονιών. μπαίνει το ζήτημα του τι θα γίνει με τις εκλογές. Συμμαχίες με ΠΑΣΟΚ ή όχι; Κεντροαριστερά σενάρια ή μαχητική αντιπολίτευση; Το ζήτημα δεν είναι καινούργιο. Η σχέση του κινήματος και των πολιτικών του φορέων με το αστικό κράτος, το κοινοβούλιο και τους άλλους θεσμούς του, αποτέλεσε τη σημαντικότερη αιτία διαφωνιών, διχασμών και διασπάσεων στην ιστορία του διεθνούς σοσιαλισμού. Και σ’ αυτά, η πολιτική δράση, η θεωρητική παραγωγή, η οξυδέρκεια και οι προβλέψεις της «Κόκκινης Ρόζας» την κάνουν πηγή έμπνευσης και δράσης για το σήμερα.
Η Ρόζα Λούξεμπουργκ γεννήθηκε το 1871 στο Ζάμοστς της ρωσοκρατούμενης Πολωνίας, από φτωχή οικογένεια εβραίων εμπόρων. Από 15χρονη μαθήτρια στη Βαρσοβία έγινε μέλος της παράνομης αντιτσαρικής επαναστατικής οργάνωσης «Προλετάριος». Το 1886 η οργάνωση διαλύθηκε από την αστυνομία, η ηγεσία της συνελήφθη (4 εκτελέστηκαν) και η Ρόζα, για να αποφύγει τη σύλληψη, μετανάστευσε στη Ζυρίχη –στο άσυλο των τότε πολιτικών μεταναστών. Εκεί σπούδασε φιλοσοφία, ιστορία, πολιτική, οικονομικά και μαθηματικά ταυτόχρονα. Τα θέματα εξειδίκευσής της ήταν η οικονομία, ο Μεσαίωνας και οι οικονομικές και χρηματιστηριακές κρίσεις.
Παρ’ όλα αυτά, ούτε από την εξορία δεν σταμάτησε να συμμετέχει στο σοσιαλιστικό κίνημα της Πολωνίας. Μαζί με άλλους συντρόφους της έφτιαξαν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Πολωνίας, στην εφημερίδα του οποίου άρχισε να αρθρογραφεί. Σοσιαλδημοκρατικά ονομάζονταν εκείνη την εποχή όλα τα σοσιαλιστικά μαρξιστικά κόμματα, τα οποία δεν είχαν καμία σχέση με τους σοσιαλδημοκράτες του σήμερα.
Όχι στον κυβερνητισμό
Το 1898, κάνοντας έναν ψεύτικο γάμο, αποκτά τη γερμανική υπηκοότητα και πηγαίνει στο Βερολίνο. Εκεί γίνεται μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας (SPD). Το SPD ήταν το μεγαλύτερο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Ευρώπης. Είχε δημιουργηθεί πάνω στις ιδέες του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, και από τα ιδρυτικά στελέχη του υπήρξε ο Ένγκελς. Η επίσημη γραμμή του το 1890 ήταν «ούτε ένας άνθρωπος ούτε ένα φαρδίνι για το σύστημα». Αρνιόταν να ψηφίσει στη βουλή οποιοδήποτε προϋπολογισμό έβαζε φόρο στους εργάτες και τους αγρότες, για να συντηρεί την αστυνομία, το στρατό, τα δικαστήρια και την καπιταλιστική τυρανία.
Όμως, η περίοδος όπου εντάχθηκε στο SPD η Ρόζα, ήταν περίοδος που σε όλα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα άρχιζε μια δεξιά στροφή. Στη Γαλλία, το 1899, ο Αλεξάντρ Μιλεράν, ένας από τους ηγέτες των Σοσιαλιστών, γίνεται υπουργός στην κυβέρνηση του Ριζοσπαστικού κόμματος, στην οποία συμμετέχει και ο στρατηγός Γκαλιφέτ –ο σφαγέας της Κομμούνας του Παρισιού.
Στη Γερμανία, ο Μπερνστάιν (ηγέτης του SPD) υποστήριζε ότι το SPD πρέπει να αλλάξει και από κόμμα της σοσιαλιστικής επανάστασης να γίνει κόμμα του κοινοβουλευτικού δρόμου. Υποστήριζε ότι ο καπιταλισμός έχει αλλάξει από την εποχή του Μαρξ. Ότι με την ανάπτυξη των τραπεζών, των τραστ και των καρτέλ, είχε πλέον τη δυνατότητα να λειτουργεί προγραμματισμένα και να ξεπερνά τις κρίσεις του. Έτσι, η προοπτική της καπιταλιστικής οικονομίας ήταν αυτή της συνεχούς ανάπτυξης και ευημερίας. Σαν αποτέλεσμα αυτών των εκτιμήσεων, κατά τον Μπερνστάιν, οι εργάτες δεν είχαν πια ανάγκη να κάνουν επανάσταση για να καλυτερέψουν τη ζωή τους. Μπορούσαν να το κάνουν αποκτώντας την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και ψηφίζοντας νόμους στη βουλή.
Η Ρόζα Λούξεμπουργκ έδωσε μάχη για να αποδείξει το πόσο λάθος ήταν αυτή η εκτίμηση για τον καπιταλισμό. Με το βιβλίο της «Η συσσώρευση του Κεφαλαίου» ξεκαθάρισε ότι ο καπιταλισμός, στη νέα τότε φάση του, δεν είχε απαλλαγεί από τις αντιφάσεις των ανταγωνισμών και των κρίσεων. Αντίθετα, τις είχε οξύνει σε ανώτερο βαθμό και σε διεθνές επίπεδο. Αυτή η ανάλυση την οδήγησε σε σύγκρουση και με τη στρατηγική των σταδιακών αλλαγών (αντί της επανάστασης), και με τη στάση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων απέναντι στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο.
Σήμερα, με όλα όσα μεσολάβησαν, έχουμε τη δυνατότητα να δούμε πόσο δίκιο είχε …
Μεταρρύθμιση
ή επανάσταση
Ταυτόχρονα, με το έργο της «Κοινωνική μεταρρύθμιση ή επανάσταση» (1900) η Ρόζα αντιτάχθηκε σθεναρά στις απόψεις για τη δήθεν δυνατότητα επιβολής του σοσιαλισμού με νόμους και μεταρρυθμίσεις μέσω του κοινοβουλίου. Έγραφε: «Εκείνο που αναγκάζει τον προλετάριο να μπαίνει κάτω από το ζυγό του κεφαλαίου δεν είναι κανένας νόμος, αλλά η ανάγκη, το γεγονός ότι στερείται των μέσων παραγωγής. Ο προλετάριος με κανένα νόμο στον κόσμο δεν μπορεί να αποκτήσει, μέσα στο πλαίσιο της αστικής κοινωνίας, παραγωγικά μέσα, γιατί τα μέσα αυτά δεν του αφαιρέθηκαν με νόμο, αλλά με την οικονομική εξέλιξη».
Η συμμετοχή, λοιπόν, στην κυβέρνηση αρνείται τις θεμελιώδεις αρχές της επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας στο μέτρο που, ενώ καθήκον της είναι να οργανώνει την ταξική αυτονομία, να οργανώνει, δηλαδή, τους εκμεταλλευόμενους σε έναν ξεχωριστό ταξικό πολιτικό οργανισμό, μετατρέπει αντίθετα την εργατική τάξη σε ουρά της αστικής. Για τη Λούξεμπουργκ, οι σοσιαλιστές είναι υποχρεωμένοι, από τις ίδιες τους τις αρχές, να παραμένουν στο χώρο της αντιπολίτευσης στα αστικά κοινοβούλια. Αυτό όχι μόνο δεν εμποδίζει τα πρακτικά αποτελέσματα των άμεσων μεταρρυθμίσεων με προοδευτικό χαρακτήρα, αλλά αντίθετα η αντιπολίτευση αρχών είναι το μόνο αποτελεσματικό μέσο απόσπασης πρακτικών αποτελεσμάτων.
Στον αιώνα που μεσολάβησε, δόθηκαν πολλές ευκαιρίες για να δοκιμαστούν οι απόψεις που τότε αναμετρήθηκαν. Η Αριστερά, παρ' όλες τις «προειδοποιήσεις» της Λούξεμπουργκ, ενεπλάκη σε κυβερνητικά εγχειρήματα. Τα αποτελέσματα ήταν κάθε άλλο παρά θετικά. Είτε κατέληξαν σε μια αλυσίδα ματαιωμένων επαναστάσεων ή συνέβαλαν στην ήττα άλλων, με χαρακτηριστικότερο το παράδειγμα της Ισπανίας το 1936. Ακόμα και η εμπειρία της Χιλής το ’73 έδειξε ότι ο «κοινοβουλευτικός δρόμος προς το σοσιαλισμό», πέρα από τις καλές προθέσεις, δεν ήταν εφικτός. Η αστική τάξη με αιματοκύλισμα και στυγνή δικτατορία διατήρησε την εξουσία της.
Καταπληκτική ήταν η θέση της Ρόζας και απέναντι στον πόλεμο. Όταν ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι βουλευτές του SPD ψήφισαν μαζί με τον Κάιζερ (14/8/1914) τις πολεμικές δαπάνες της «χώρας» τους. Ο Καρλ Λίμπκνεχτ ήταν ο βουλευτής που αρνήθηκε αυτή την προδοσία και μαζί με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, την Κλάρα Τσέτκιν και λίγους άλλους συντρόφους τους αποτέλεσαν τη φωνή του διεθνισμού μέσα στην καρδιά του γερμανικού μιλιταρισμού. Οργάνωσαν την ομάδα «Σπάρτακος» και ανέπτυξαν αντιπολεμική δράση. Παρ’ όλα αυτά, δεν εγκατέλειψαν το SPD παρά μετά το ξέσπασμα της Γερμανικής επανάστασης, οπότε και ίδρυσαν –μαζί με άλλες ομάδες– το Κ.Κ.Γερμανίας, στα χνάρια των μπολσεβίκων. Ήταν όμως αργά.
Τραγωδία δεν ήταν μόνο η δολοφονία της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Καρλ Λίμπκνεχτ από παραστρατιωτικές ομάδες της κυβέρνησης (με την ανοχή της σοσιαλδημοκρατίας). Ήταν και η ήττα της Γερμανικής επανάστασης που είχε συνέπειες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στο πλευρό
των μπολσεβίκων
Η Ρόζα κατασυκοφαντήθηκε από το σταλινισμό. Τη δεκαετία του ’30 η προπαγανδιστική μηχανή του Στάλιν εμφάνιζε τη Λούξεμπουργκ, όπως και τον Τρότσκι, σαν «εχθρούς του λενινισμού». Σήμερα, οι πάντες αναφέρονται σ’ αυτή –ακόμα και ο Ριζοσπάστης είχε το θράσος να έχει στο παρελθόν άρθρο (21/1/2001)– ο καθένας με τη δική του οπτική. Αναρχικοί, «ανανεωτές», οπαδοί του «Σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία» (λες και μπορεί να υπάρξει σοσιαλισμός χωρίς δημοκρατία και ελευθερία) προσπαθούν να αντιτάξουν τη Ρόζα απέναντι στον Λένιν και τους Μπολσεβίκους.
Είναι αλήθεια ότι η Ρόζα στο βιβλίο της «Ρώσικη Επανάσταση» –που έγραψε μέσα στη φυλακή– κάνει κριτική για ορισμένα θέματα στην κυβέρνηση των μπολσεβίκων. Και σε πολλά υπήρξε ιδιαίτερα διορατική. Όμως, αυτό δεν την εμπόδιζε να καταλάβει τη σπουδαιότητα και τη δυσκολία του επαναστατικού εγχειρήματος στη Ρωσία. Όπως σε όλη της τη ζωή, μένοντας πιστή στην Επανάσταση, έγραψε ως κατακλείδα στο βιβλίο της: «Όσο μπορεί ένα κόμμα σε μια ιστορική στιγμή να δώσει παράδειγμα θάρρους, δύναμης για δράση, επαναστατικής οξυδέρκειας και λογικής, ο Λένιν, ο Τρότσκι και οι σύντροφοί τους το δώσανε σ’ όλο του το μέγεθος. Όλη η επαναστατική τιμή και η ικανότητα δράσης, που έλειπε από τη δυτική σοσιαλδημοκρατία, βρέθηκε στους Μπολσεβίκους. Η εξέγερσή τους τον Οκτώβρη, πραγματικά, δεν έσωσε μόνο τη Ρώσικη Επανάσταση, αλλά έσωσε και την τιμή του διεθνούς σοσιαλισμού».
http://da.dea.org.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου